Άγχος αποχωρισμού και σχολική φοβία

Η άρνηση για το σχολείο ή σχολική φοβία είναι μορφή συναισθηματικού στρες η οποία εκδηλώνεται μέσω της άρνησης του παιδιού με αυτισμό να πάει στο σχολείο για πρώτη φορά, είτε να επιστρέψει σε αυτό μετά από ένα διάστημα διακοπών.
 
Το παιδί που έχει αυτόν το φόβο, δε δέχεται να πάει στο σχολείο, σωματοποιώντας πολλές φορές το άγχος του, μέσα από δερματικές παθήσεις (φαγούρα) ή και πόνους σε διάφορα μέρη του σώματος, πονοκέφαλος/ πόνος κοιλιάς κλπ. Εκτός των σωματικών εκδηλώσεων, το παιδί μπορεί να σας εκφράσει άμεσα τον φόβο του με λόγια ή έμμεσα με ξεσπάσματα θυμού και εναντιωματικές συμπεριφορές, καθώς πλησιάζει η ώρα του σχολείου.
Γιατί ποιο λόγο τα παιδιά στο Φάσμα αρνούνται ή φοβούνται το σχολείο; 
Πολλά παιδιά μπορεί να φοβούνται τις γνωστικές προκλήσεις όπως: τα μαθήματα, να μην κατανοούν γνωστικές έννοιες, να δέχονται πίεση, το να τους ρωτήσει κάτι ο εκπαιδευτικός και να πρέπει να απαντήσουν αμέσως ή με δυνατή φωνή, να δεχτούν παρατήρηση, να παραμείνουν καθισμένα στο θρανίο για μεγάλα διαστήματα με ανεπαρκή διαλείμματα. Άλλα παιδιά μπορεί να βρίσκουν φοβικές τις κοινωνικές προκλήσεις μέσα στο σχολικό πλαίσιο όπως η  κοινωνική αλληλεπίδραση με άλλα παιδιά κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, η ενδεχόμενη κοροϊδία προς το διαφορετικό, η υπακοή σε σχολικούς κανόνες, η συνεργασία σε μία δραστηριότητα, η μετάβαση σε σχολική εκδρομή. Μικρότερα παιδιά, μπορεί να βιώνουν άγχος αποχωρισμού, το οποίο εκφράζεται μέσα από την άρνησή τους για το σχολείο, ενώ μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να αρνούνται το σχολείο, για να αποφύγουν την έκθεσή τους σε αγχωτικές καταστήσεις, τόσο σε γνωστικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Μην ξεχνάμε ότι πολλά παιδιά με αυτισμό  αναπτύσσουν φοβίες όπως κοινωνική φοβία και εκδηλώνουν αγχώδεις διαταραχές.
Τον κυριότερο και πιο καθοριστικό ρόλο για την ορθότερη παρέμβαση είναι η ανάλυση της συμπεριφοράς. Η επεξήγηση των αιτιών της σχολικής άρνησης είναι σημαντικότατο βήμα, για να μπορέσετε να βοηθήσετε το παιδί σας αποτελεσματικά. 
Τι προκαλεί τον φόβο; 
Είναι οι γνωστικές ή οι κοινωνικές προκλήσεις ή και τα δύο; Το παιδί προσπαθεί να αποφύγει κάτι ή να τραβήξει την προσοχή σας; Μήπως δεν θέλει να σας αποχωριστεί; Μήπως έχει αλλάξει σχολείο ή δάσκαλο; Μήπως το σχολείο έχει έντονα χρώματα ή πολλή φασαρία; Μήπως περνάει αρκετός χρόνος μέχρι κάποιος να ασχοληθεί μαζί του οπότε δεν έχει τι να κάνει; Μήπως έχει υπάρξει κάποια αλλαγή στην οικογένεια; Όπως νέο μέλος, ασθένεια του ίδιου ή κάποιου κοντινού μέλους, διαζύγιο, τσακωμοί – εντάσεις. Μόλις κατανοήσετε το γιατί και τι προκαλεί το ξέσπασμα αρχίζει η παρέμβαση σας και η ουσιαστική παροχή βοήθειας.
Πώς θα παρέμβετε; 
Με την βοήθεια ενός ειδικού μπορείτε να μάθετε στο παιδί σας στρατηγικές χαλάρωσης, όπως οι βαθιές αναπνοές και η χαλάρωση των μυών του. Ακόμη πριν ακόμα από την εμπλοκή ενός ειδικού είναι σημαντική η σταδιακή έκθεση που θα οδηγήσει στην απευαισθητοποίηση του ερεθίσματος που προκαλεί τον φόβο. Στην περίπτωση του σχολείου, μπορείτε να ξεκινήστε με μία βόλτα στο προαύλιο, μετά με μία βόλτα στις αίθουσες, να συνεχίσετε με το να κάνετε στο παιδί σας κάποιες ασκήσεις που του είναι ευχάριστες (για να κάνει θετικές συσχετίσεις και συνδέσεις), για να καταλήξετε σταδιακά στο να μένει όλες τις ώρες χωρίς κάποια άλλη συμπεριφορά, που κρύβει από πίσω της φόβο και άγχος. Σε πιο μεγάλα παιδιά μπορεί να βοηθήσει και η τεχνική της απομόνωσης του ερεθίσματος (“Φαντάσου ότι βλέπουμε το σχολείο ή την αυλή του σχολείου, από ψηλά και δεν μπορεί να σε επηρεάσει τίποτα που συμβαίνει εκεί… Τί φοβάσαι εκεί; Πως μπορούμε να το καταπολεμήσουμε;”).
Τέλος, έχει μεγάλη σημασία να συνεργαστείτε με το σχολείο, να τους ενημερώσετε για την κατάσταση και ζητήστε την βοήθεια του εκπαιδευτικού τόσο για την εφαρμογή των παραπάνω τεχνικών, όσο και για να σας βοηθήσουν να κατανοείστε από πού και γιατί υπάρχει η φοβία. Η ανοιχτή επικοινωνία με το σχολείο και από τις δύο μεριές παίζει καθοριστικό ρόλο. 
Αν ωστόσο οι λόγοι της σχολικής φοβίας είναι «θολοί» και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν φάνηκαν αναποτελεσματικές  ζητήστε την βοήθεια ενός ειδικού είτε εκπαιδευτικού, είτε ψυχολόγου είτε πιστοποιημένου αναλυτή συμπεριφοράς . 
Η υποστηρικτική και μη επικριτική συμπεριφορά σας προς το παιδί, είναι το κλειδί για την τελική επιτυχία και απομάκρυνση του κάθε φόβου του. Σεβαστείτε λοιπόν τον φόβο του, ο οποίος είναι πραγματικός, χωρίς όμως να γίνεστε υπερβολικοί, προσπαθώντας πάση θυσία να μην υποβάλετε το παιδί σας, στο στρεσογόνο σχολικό περιβάλλον. Ενισχύστε την κάθε του προσπάθεια, χωρίς υπερβολές. Η βελτίωση θα έρθει σταδιακά, ενώ οποιαδήποτε στιγμή (πιθανόν λόγω κάποιου μικρού ή ασήμαντου, για τους υπόλοιπους, ερέθισμα) η φοβία μπορεί να επανέλθει, οπότε να είστε προετοιμασμένοι για αυτό, αποφεύγοντας την κριτική τύπου «Μα τα έχουμε ξεπεράσει αυτά» ή « μέχρι χθες ήταν όλα καλά τι έγινε τώρα;»
Ακούστε, παρατηρείστε, ενισχύστε και υποστηρίξτε το παιδί σας. Βοηθείστε το να ξεπεράσει, τόσο αυτή του την φοβία, όσο και να αποκτήσει δεξιότητες, ώστε να μπορεί αργότερα να ξεπερνάει τους όποιους φόβους του, χωρίς να χρειάζεται τη δική σας συμβολή. 
 
 Ιφιγένειας Βούζα
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια MSc